Pani Kapitan Maria Krzyżańska w czasie wojny łączniczka Armii Krajowej w Piotrkowie Trybunalskim, po wojnie strażniczka pamięci zwłaszcza o kobietach-żołnierzach Armii Krajowej, świętowała 100. rocznicę urodzin.

W poniedziałek 18 listopada 2024 r. Kapitan Maria Krzyżańska, przez współpracowników zwana po prostu Panią Marią, obchodziła „całowieczną” rocznicę urodzin.

Tego dnia sala Herbowa Wielkopolskiego Urzędu Wojewódzkiego w Poznaniu pękała w szwach. Przyjaciele i współpracownicy ze Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej z Poznania, Leszna, Gniezna, Piły, Krobi i Szamotuł, pospieszyli z najlepszymi życzeniami. Wśród gości nie mogło zabraknąć kombatantów, przedstawicieli władz państwowych i samorządowych, oficerów Wojska Polskiego i rodziny Jubilatki. Prezydent Gniezna Michał Powałowski uhonorował kpt Krzyżańską, rodowitą gnieźniankę, Medalem Królewskim. List z życzeniami wystosował m.in. Premier Donald Tusk, który napisał:

„Szczególne miejsce w Pani biografii zajmuje działalność konspiracyjna w charakterze łączniczki Kedywu, a po wojnie – podtrzymywanie pamięci o Polskim Państwie Podziemnym, w tym tworzenie archiwum kobiet walczących w szeregach Armii krajowej i współpraca z młodzieżą. Pani aktywność kombatancka, także w Światowym Związku Żołnierzy Armii Krajowej, zasługuje na najwyższe uznanie”.

Goście wysłuchali fascynującego życiorysu Pani Marii. Marcel Wojciechowski, uczeń V Liceum Ogólnokształcącego im. Klaudyny Potockiej w Poznaniu, wyrecytował hymn „Armio Krajowa” Zbigniewa Kabata. Tradycyjnie już 100. urodziny kombatanckie uświetnił występ kwintetu Orkiestry Reprezentacyjnej Sił Powietrznych w Poznaniu, który wykonał minirecital pieśni patriotycznych. Kulminacyjnym punktem było głośnie zaśpiewanie 200 lat dla Pani Kapitan. Wojewoda Wielkopolska Agata Sobczyk przekazała Jubilatce prezent w postaci albumu z historycznymi fotografiami 25 Pułku Piechoty AK Ziemi Piotrkowsko-Opoczyńskiej i rodziny Mikołajczaków oraz wydała pamiątkową pocztówkę z wizerunkiem Jubilatki z okolicznościowym stemplem.

*

Kapitan Maria Krzyżańska urodziła się 15 listopada 1924 r. w Gnieźnie w rodzinie Łucjana i Marii Mikołajczaków. W jednej z pierwszych gnieźnieńskich deportacji rodzinę wywieziono w listopadzie 1939 r. do Piotrkowa Trybunalskiego w Generalnym Gubernatorstwie. Cała rodzina włączyła się w konspiracyjną walkę Armii Krajowej. Kilkunastoletnia Maria Krzyżańska złożyła przysięgę akowską, przyjmując pseudonim „Mała”. W AK zaangażowana była już starsza siostra, Ewa, ps. „Emilia”, która pełniła funkcję szefa łączności konspiracyjnej kobiet oraz kierownika kancelarii Kedywu Sztabu Dywersji w Piotrkowie Trybunalskim. W sierpniu 1944 r. obie siostry aresztowało Gestapo. Po uwolnieniu do końca wojny ukrywały się w Wolborzu. W konspiracji Maria poznała miłość życia kpt. Henryka Krzyżańskiego, z którym wzięła ślub w Gnieźnie w 1946 r.

Po 1989 r. przystąpiła do powstającego Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej. Od wielu lat jest Wiceprezesem Okręgu Wielkopolska ŚZŻAK. W poniedziałki wciąż można ją zastać na dyżurze w siedzibie Związku.

Współpraca, z podziwianą przez nią generał Elżbietą Zawacką, cichociemną, zaowocowała opracowaniem danych do biogramów do „Słownika Kobiet Odznaczonych Virtuti Militari”. Ponadto Pani Maria zebrała biografie około 500 kobiet do kartoteki Memoriału Generał Marii Wittek w Toruniu. Od lat zabiega o upamiętnienie zasług Wielkopolanek walczących w szeregach AK. Zgromadziła około 60 fotografii kobiet - żołnierzy, na podstawie których dr Agnieszka Łuczak i Aleksandra Pietrowicz napisały książkę „Dziewczyny z AK – Wielkopolanki”. Z odznaczeń najbardziej ceni Brązowy Krzyż Zasługi z mieczami, który dowódca Hilary Moraczewski „Morus” wręczył jej na ślubie.

Współorganizowała kilkanaście Historycznych Rajdów Kombatanckich, w których uczestniczyli Akowcy oraz uczniowie wielkopolskich szkół, podążając śladami walk żołnierzy Armii Krajowej.

TERESA MASŁOWSKA